Discotheek Takens in Balkbrug, Bar Dancing Fantasy in Haps, Discotheek De Kelder in Hank, Discotheek The Apollo in Helden, Discotheek C’est Bon in Gieten, en Discotheek De Stunt in Epe. Een kleine greep uit de vele dorpsdisco’s die in de afgelopen jaren failliet zijn gegaan, of waar de eigenaar de stekker uit trok omdat er geen goede boterham meer mee te verdienen was. Discotheken waar tieners ooit hun eerste passoa-jus dronken, gingen tongen met een zekere Peter en dansten op Gigi D’Agostino. Voor mij was de laatste disco uit het rijtje die plek. Tussen 2001 en 2004 heb ik als tiener vele avonden doorgebracht in De Stunt. En nu kan ik er nooit meer heen, want in 2007 sloten de deuren voorgoed.
Discotheek De Stunt in 2005. Foto van Gert van den Esschert, Epernet.
Bij SETUP begonnen we onlangs aan een onderzoek naar een tegenwicht voor steeds grotere AI-modellen die beelden genereren die steeds generieker aanvoelen. Beelden die technisch vernuftig zijn gemaakt, maar toch ook een soort sameness uitstralen. Wat specifiek en bijzonder is verwatert in zo’n grote bak – vooral Amerikaanse – data. En waar de laatste jaren het bewustzijn groeit over het belang van het beschermen van streektalen met hun lokale variëteiten, gooit ChatGPT alles op een hoop om de grootste gemene deler te vinden.
Ik denk niet dat ChatGPT ooit zo goed zal worden als mijn vader in het herkennen van de subtiele verschillen tussen Heerder en Hattems dialect. Maar hoezo zouden er eigenlijk geen AI-streekproducten ontwikkeld kunnen worden? Het idee ontstond om zelf een hyperlokale AI-beeldgenerator te bouwen die beelden kon maken die misschien niet perfect en gelikt zijn, maar ons meer raken op een emotionele laag. Beelden die ons een sense of place geven.
Al snel dacht ik aan De Stunt. Daar liep in mijn tijd elke week een discofotograaf rond. Het waren precies de jaren waarin dit fenomeen kon floreren. Digitale camera’s waren al wel op de markt, maar mensen hadden nog geen smartphones (de eerste iPhone kwam pas in 2007 op de markt). Het was een tijd ver voor de selfiecultuur, instagramfilters, en al helemaal ver voor zelfgeregisseerde TikTok-dansjes. Veel mensen hadden al wel internet thuis. Na het uitgaan surfde je dan vol verwachting naar de fotosite van je discotheek om alle puistige en bezwete gezichten van die avond te bekijken, hopend dat de fotograaf een beetje genade met je had gehad. Menig zondag heb ik met spanning gestaard naar de – vanwege de inbelverbinding – langzaam en gestaag ladende foto’s van mijn avond in De Stunt. In die tijd kreeg ik overigens ook maandelijks op mijn kop van mijn vader vanwege de telefoonrekening. Wat zou het mooi zijn om een AI te bouwen van die foto’s.
Yes-R, Kelly van Big Brother en erotische danseressen
Na enig speurwerk kwam ik erachter dat Maurice Schalker de fotograaf van De Stunt was destijds. Ik zocht contact met hem, en hij was bereid zijn archief van 26.104 foto’s, gemaakt tussen 2002-2007, met ons te delen. Maurice vertelde: “Toen ik ermee begon, had ik binnen een half uur zó 300 foto’s. Iedereen wilde graag met z’n vrienden op de foto, het was dringen. Later werd het harder werken voor mij. Voor de sluiting in 2007 liep het al een tijd niet goed in De Stunt, ik moest me soms in bochten wringen om een foto uit zo’n specifieke hoek te maken dat er niet te veel lege en ongezellige dansvloer op kwam.” Dat is te zien aan de foto’s. Je ziet in de set foto’s een groot verschil tussen de eerdere en de latere periode. Bij de latere foto’s zie je ook dat er veel verschillende events en optredens werden georganiseerd, bijvoorbeeld van Yes-R, Kelly van Big Brother en zelfs van erotische danseressen. Maurice: “De eigenaar, Henk Huiskamp, probeerde in die tijd echt van alles om bezoekers te trekken. Het mocht niet baten.”
Optreden van Yes-R, op zaterdag 10 februari 2007. Foto van Maurice Schalker.
Een zee van geblondeerde stekeltjes
Die grote variatie in de foto’s bleek toen AI-ontwikkelaar Bas Maat met het materiaal van Maurice aan de slag ging een struikelblok voor het trainen van de AI. Voor onze StuntAI gebruikte Bas een zogeheten generative adversarial network (GAN). Dat bestaat in feite uit twee algoritmes: de generator en de discriminator. De generator genereert beelden om de discriminator te ‘foppen’. De discriminator krijgt elke keer een foto van Maurice te zien én een door de generator gemaakt beeld. De discriminator moet dan aanduiden welk beeld ‘goed’ is en welke ‘fout’. In het begin van dit trainingsproces ‘weet’ de generator nog niks over wat een goede afbeelding is, maar door de feedback van de discriminator leert de generator steeds meer over wat een goede afbeelding is. De discriminator wordt door feedback gedurende dit proces ook steeds beter in zijn taak, dus de generator moet steeds beter worden om de discriminator te kunnen foppen. En zo worden de gegenereerde beelden langzaamaan sterker.
Dat is de theorie. Maar voor Bas was het ontwikkelen van deze AI meer dan alleen maar even deze foto’s voeren aan de GAN, en wachten tot je ineens goede beelden hebt. In zo’n proces gaat in de praktijk namelijk van alles mis, bijvoorbeeld door mode collapse. Bij mode collapse heeft de generator een specifiek ding gevonden waarmee de discriminator te foppen is, waarna de generator nog meer van diezelfde dingen gaat genereren, waar de discriminator weer intrapt, et cetera. Zo komen de twee algoritmes in een soort van tunnel met elkaar. In het geval van onze StuntAI is dat ook gebeurd. Bas: “Je ziet dan dat de AI bijvoorbeeld alleen nog maar stukken van dat bordeauxrode wandje in De Stunt genereert, of de beelden worden ineens een zee van geblondeerde stekeltjes.” Hoewel deze manier van een AI trainen een vorm van zogeheten unsupervised learning is, is dus wel degelijk de menselijke blik van Bas nodig om te zien of het wel of niet goed gaat, en om de boel bij te sturen waar nodig. Hij begrijpt namelijk dat een typische Stunt-foto niet alleen uit dat bordeauxrode wandje of uit stekeltjes moet bestaan, maar dat er mensen op moeten komen.
Amorfe vleesklonten
De eerste versie van de AI genereerde uiteindelijk vooral amorfe vleesklonten, niet echt gezichten. De bekende website This person does not exist werkt ook op basis van een GAN, en is zo sterk geworden in het maken van gezichten doordat portretfoto’s als trainingsmateriaal allemaal hetzelfde format zijn. In de foto’s van Maurice zat veel variatie, mede door wat de toenmalige eigenaar allemaal uit de kast haalde toen het bedrijfseconomisch minder ging met De Stunt. Bas besloot daarop een tweede versie van de AI te maken, met een kleinere en minder gevarieerde set foto’s. Als eerste gooide Bas alle foto’s van de mindere periode eruit (sorry, Yes-R en Kelly) en hield hij alleen de hoogtijdagen van De Stunt over. Bas: “Daarna ben ik door de overgebleven fotoset gegaan, en heb ik er nog zo’n 2000 foto’s handmatig uitgehaald. Ik wilde alleen de ‘klassieke’ Stunt-foto’s overhouden. Daar staan 2 tot 5 mensen op, poserend naar de camera, en ze staan niet te ver van de camera af.” De incidentele kots-op-straat-foto ging er dus uit, een paar overzichtsfoto’s van een volle dansvloer en ook een hoop foto’s van tongende tieners. Die tongfoto’s, waarin het ene gezicht soms bijna versmelt met het andere, maken het moeilijk om een AI te leren wat een gezicht is.
Het resultaat mag er zijn. Bijna 20 jaar nadat ik in Epe stond te dansen tijdens de befaamde Christmas Booming Party in De Stunt, hebben we een AI van mijn favoriete dorpsdisco. Die is er gekomen met de hulp van technologie, maar vooral door de menselijke blik en regie van zowel Maurice als van Bas. En nee, uiteindelijk maakt onze AI geen perfect kloppende gezichten. De gezichten die StarryAI bijvoorbeeld maakte op basis van de prompt “Photo of three teenagers on a saturday night at disco “De Stunt” in Epe, the Netherlands in 2003” kloppen veel beter. En toch kloppen die beelden ook niet. Die egale huidjes, die kleding zonder spoortje zweet, dat glanzende haar: die komen niet uit mijn werkelijkheid. Ik vind ze zelfs een beetje creepy. Dan herken ik mezelf toch meer in de wat vreemdgevormde Veluwse pubers van onze StuntyAI.
Op het Betweter Festival op 29 september kun je met onze AI komen spelen in onze AI Dorpsdisco. Goaj met brommers kieken? Meer info en tickets
