Sci-fi clichés over tech gaan als zoete broodjes over de toonbank bij populaire nieuwskanalen. In tekst, maar zeker ook in beeld. Heel representatief is deze beeldvorming echter niet. En dat is kwalijk.
Als we de plaatjes op het internet mogen geloven, draagt elke hacker een zwarte hoodie. En hun favoriete werkplek is vaak een donkere ruimte, omringd door flitsende eenen en nullen. “De hacker” is een spannend stereotype…
De hackerswereld wordt door velen gezien als een soort on(be)grijpbare moderne superkracht. Logisch dat de stockfoto’s op het internet eer willen doen aan deze ‘mysterieuze wereld’. Een onguur type met een hoodie is tenslotte veel spannender dan the girl next door aan de keukentafel. Maar dit zorgt wel voor onrealistische beeldvorming en nog erger, voor structurele maatschappelijke problemen.
Clichés kun je overal vinden, niet alleen hackers zijn het doelwit. De Volkskrant schreef eerder dit jaar hoe zoekmachines stereotypen over ‘CEO’s’ en ‘verpleegkundigen’ versterken. Zo zouden CEO’s’ bijna allemaal witte mannen in pak zijn. En verpleegkundigen bijna allemaal witte, blonde vrouwen in ziekenhuis jassen. Op zich niets mis mee, als het ook zou kloppen.
Bij technologische onderwerpen is er duidelijk nog een andere reden voor misplaatste beelden en herhaaldelijk gebruik van clichés. Het enthousiasme over het digitale domein is groots. We willen er allemaal iets over zeggen, maar concepten als ‘machine learning’, ‘algoritmen’ of ‘de cloud’ zijn nog abstract. Dus vallen we terug op de afgelikte boterham; de utopische science-fiction film. En mediamakers en journalisten werken dit in de hand door het gebruik van sci-fi geïnspireerde beelden en verhalen over technologie om nieuwsberichten te agenderen.
Onrealistische verwachtingen
Dat blijkt ook uit onderzoek naar beeldvorming van technologie door SETUP en Jessy de Cooker, docent innovatieve journalistiek en onderzoeker aan de Fontys Hogeschool Journalistiek. Hij beschrijft hoe culturele referenties uit science-fiction films geregeld aangehaald worden door Nederlandse journalisten wanneer ze schrijven over technologische onderwerpen. “A Space Odyssey met HAL-9000 (een fictieve computer met kunstmatige intelligentie) bijvoorbeeld, vaak begeleid door een voorspelling, oordeel of aanname over technologie.”
Maar technologie is geen science-fiction film gevuld met spanning en sensatie. Het staat niet buiten onszelf. Sterker nog, we hebben er op verschillende manieren dagelijks mee te maken. Denk aan het inchecken bij de trein, het betalen van een tikkie of die handige gezichtsherkenning op je telefoon.
Abstracte, futuristische beelden van technologie belemmeren ons begrip van de toch al aanzienlijke maatschappelijke effecten die het met zich meebrengt. Zo kunnen afbeeldingen die kunstmatige intelligentie in verband brengen met menselijke intelligentie onrealistische verwachtingen wekken en een verkeerde voorstelling geven van de mogelijkheden van AI.
Vaak wordt AI verbeeld als een slim, autonoom systeem. Terwijl het eigenlijk veel meer in de buurt komt van 1000 keer tegen een peuter zeggen ‘niet doen’. Zo is Google’s reCAPTCHA slechts een kinderlijke manier om kunstmatige intelligentie duidelijk te maken wat wel of geen stoplicht is. Maar dat mensen nodig zijn om dit te trainen, zien we nooit terug in de beeldvorming.
Afbeeldingen die AI voorstellen als bewuste robots maskeren de verantwoordelijkheid van de mensen die de technologie daadwerkelijk ontwikkelen. Hierdoor zijn de beelden niet alleen onrealistisch, maar zaaien mogelijk ook angst en beperken onze manier van denken en praten over technologie. En daarmee ons vermogen om een (andere) toekomst met technologie voor te stellen.
Hoe kunnen we hier verandering in brengen?
Samen met onderzoekspartner Fontys Hogeschool Journalistiek hebben we al verkend hoe technologie in het verleden en heden werd geportretteerd in de Nederlandse nieuwsmedia. Hieruit blijkt dat AI vooral als assistent, mystiek en in vergelijking tot de mens wordt neergezet. Dat moet anders.
En Nederlandse mediamakers en journalisten spelen hierin een belangrijke rol. Hun dagelijkse werk staat in het teken van misstanden agenderen en de publieke opinie mobiliseren. En dat is hard nodig rondom dit thema. Het is tijd voor de ‘demystificatie’ van de technologie. Weg met de extreme beelden en op zoek naar alternatieve scenario’s voor technologie.
Samen met beeldmakers en denkers gaan we daarom nu de volgende stap zetten. Hoe maken we beeldmateriaal dat de bestaande stereotypen binnen technologie uitdaagt en een realistischer begrip van technologie mogelijk maakt? Hoe kunnen we met nieuwe, diverse beelden mensen inspireren tot een andere manier van denken en spreken over technologie? En hoe zorgen we ervoor dat beeldredacteuren en journalisten deze beelden ook daadwerkelijk gaan gebruiken? Deze zomer gaan we op zoek naar hoe deze alternatieve beelden eruit moeten zien.
