Terwijl de vaccinatieboekjes niet zijn aan te slepen, houdt de overheid hardleers vast aan haar app-solutionisme. QR-codes en groene vinkjes moesten ons toegang verschaffen tot de poorten van de partyhemel. Maar na oplopende besmettingen gaat dat plan nu tijdelijk de koelkast in. Hoe gaat het eraan toe in de corona controlesamenleving?
Weet je nog, die beruchte app die ons uit de lockdown moest halen en zou gaan bepalen of je naar buiten mag? Die is inmiddels een stille dood gestorven.
Nu hebben we een nieuwe. Eentje die ècht bepaalt of je de hort op mag: de CoronaCheck-app. Met een groen vinkje komen we de club of vakantiekroeg in. En deze keer is het menens.
Een hoop verantwoordelijkheid voor één app
Met de Check-app kun je laten zien dat je gevaccineerd bent, een negatieve testuitslag hebt gehad of van corona bent hersteld. Om het bewijs te maken, moet je inloggen via DigiD. De app zoekt vervolgens in de systemen van de GGD, het RIVM en andere aangesloten databases of je gevaccineerd bent, en zet het bewijs om in een QR-code die gescand kan worden bij de ingang.
Maar nog voordat de app in werking trad, was er al sprake van overbelasting. Mensen kregen een storingsmelding als ze hun QR-code wilden ophalen.
Gevolg: dolle feestmassa’s bij de clubingang met een “gewoon effe via Google gescoord en op mijn telefoon gepleurd” QR-code. Of nog makkelijker: een screenshot van andermans QR-code en feesten maar. Deze digitale schijnveiligheid bleef niet zonder gevolgen:
“Dit zijn gewoon wat beginnersproblemen. We werken eraan” verzekerde ’s Neerlands grootste app-solutionist minister Hugo de Jonge.
Nog geen twee dagen later bleken 200.000 mensen die een coronabesmetting hebben doorgemaakt en daarna één prik hebben gehad, geen vaccinatiebewijs te kunnen aanmaken terwijl ze daar wel voor in aanmerking komen. De app combineert informatie uit de systemen van het RIVM en de GGD, maar de communicatie tussen de verschillende systemen blijkt niet goed te werken.
Later werd bekend dat nog eens ruim 700.000 mensen die niet zijn geprikt bij de GGD maar bij de huisarts, een foutmelding krijgen omdat zij niet in het systeem van het RIVM staan. Inmiddels blijkt 22 procent van de vaccinaties niet in het systeem te staan. Het app-fiasco was compleet toen bekend werd dat ook de digitale quarantaine verklaring tijdelijk niet werkt.
Als klap op de vuurpeil kwam aan het licht dat het datahongerige RIVM niet goed omgaat met persoonsgegevens die geanonimiseerd moeten worden. Aan de digitale achterkant van de vaccinatiecampagne waren softwareleveranciers met het RIVM in strijd om de privacy van gevaccineerden te beschermen
Stroringen, hacks, privacyschendingen, systemen die niet op elkaar aansluiten; ook al blijft app-oom Hugo stug volhouden dat het gele vaccinatieboekje “geen officieel vaccinatiebewijs” is, Nederlanders zijn massaal aan het bestellen geslagen. De drukpers bij leverancier SDU draait overuren. Nog nooit was het vertrouwen in een app zo laag.
Dat is niet zo gek. Een papieren boekje heeft geen last van storingen. En eenmaal een vaccinatie-stempel in je boekje, verdwijnt deze niet opeens uit het systeem. Alhoewel?
Verder kijken dan een vaccinatie stempel
Product designer Lian van der Zande maakte in opdracht van SETUP en Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een speculatief ontwerp over de rol van technologie in de open-up samenleving.
De dag waarop de GGD bekend maakte ook in de gele vaccinatieboekjes te gaan stempelen, presenteerde ze haar vaccinatiestempel met verdwijninkt:
Met de verdwijninkt wil van der Zande niet het vaccineren zelf ter discussie stellen, maar ruimte creëren om vragen te stellen en onze blik te verbreden.
Welk soort samenleving creëren we als we overal met groene vinkjes moeten aantonen dat we corona-vrij zijn? Hoe veilig kunnen en willen we zijn? Welke risico’s vinden we acceptabel? Hoe lang kunnen vaccinatie-data worden opgevraagd en door wie? Hoe goed blijft het vaccin beschermen en hoeveel prikken komen er nog? En is het vaccin een langdurige oplossing of moeten we meer investeren in preventie in plaats van beheersing?
Afgelopen vrijdag besloot het kabinet na een toenemend aantal coronabrandhaarden de clubs weer dicht te gooien. Testen voor toegang gaat tot 14 augustus de koelkast in. De verwachting is dat naarmate meer jongeren gevaccineerd zijn, testen voor toegang en coronacontrole in een andere vorm zullen terugkeren. Maar in welke vorm?
De poging van het demissionaire kabinet om de samenleving volledig open te gooien heeft laten zien dat we teveel verwachten. Technologie kan niet alle risico’s controleren en uitbannen, ookal blijven we dat hardnekkig wensen. En zo gaat de inzet op groene corona-vinkjes door.
Frankrijk en Griekenland zijn alvast begonnen om alleen nog gevaccineerden toe te laten in de horeca. Nederlandse vakantiegangers die naar binnen willen moeten hun QR-code in de CoronaCheck-app laten zien. Als die werkt tenminste.
In gesprek met makers
Met haar ontwerp creëert van der Zande ruimte om verder te durven kijken dan alleen een vaccinatiestempel of groen corona vinkje. De corona controlesamenleving en de rol van technologie vragen om een breder perspectief dan alleen privacy.
Daarom startte SETUP naast het verdwijninkt project, een ontwerpend onderzoek naar de maatschappelijke impact van corona-apps. Dat resulteerde in drie provocatieve ontwerpen over omgaan met macht, (schijn)veiligheid en nieuwe sociale structuren. Tech-journalist Wouter van Noort schreef erover in het NRC en stelde de vraag: hoe absurd zijn de ontwerpen van SETUP anno nu eigenlijk?
We zochten het uit in een gesprek met ontwerpduo Dorian Kingma & Tom Schouw en een gesprek met ontwerpduo Gerjanne van Gink & Aina Seerden. Wat zien we als we hun ontwerp als lens gebruiken om naar de corona controlesamenleving te kijken? Bekijk hier het eerste gesprek.
